Program rolno-środowiskowo-klimatyczny po nowemu

​Dnia 19 kwietnia w dzienniku ustaw ukazało się ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ROLNICTWA I ROZWOJU WSI z dnia 31 marca 2023 r. w sprawie szczegółowych warunków i szczegółowego trybu przyznawania i wypłaty płatności rolno-środowiskowo-klimatycznych w ramach Planu Strategicznego dla Wspólnej Polityki Rolnej na lata 2023–2027 (https://dziennikustaw.gov.pl/D2023000073401.pdf), które jest aktem wykonawczym do ustawy z dnia 8 lutego 2023 r. o Planie Strategicznym dla Wspólnej Polityki Rolnej na lata 2023–2027 (Dz. U. poz. 412). Fundacja Natura International Polska, zarówno niezależnie jak również w ramach Koalicji organizacji pozarządowych Rolnictwo Dla Przyrody (https://otop.org.pl/2020/03/04/koalicja-rolnictwo-dla-przyrody/) bardzo aktywnie uczestniczyła w konsultacjach tych dokumentów.
W okresie prawie trzech lat uczestniczyliśmy w kilkudziesięciu spotkaniach z Ministerstwem Rolnictwa i Rozwoju Wsi i Instytutem Technologiczno-Przyrodniczym w Falentach oraz Głównym Inspektoratem Ochrony Środowiska (GIOŚ). Przed pandemią jeszcze na żywo, później głównie online. Skąd tak duże nasze zaangażowanie? Otóż interwencje rolno-środowiskowo-klimatyczne, a zwłaszcza warianty dedykowane ptakom są głównym narzędziem finansującym ekstensywne użytkowanie łąk w Polsce. Są też podstawowym narzędziem implementacji działań ochronnych dla na podmokłych łąkach i torfowiskach realizowanych w matach PZO w obszarach Natura 2000. Zapisy dotyczące termonów pokosów, obsady zwierząt czy sposób koszenia, muszą być z jednej strony zgodne z potrzebami ochrony gatunków i siedlisk, z drugiej zaś być na tyle elastyczne i przystępne, aby rolnicy byli zainteresowani podejmowaniem zobowiązań rolno-środowiskowo-klimatycznych. Zadanie takie nie jest łatwe, stad prace nad wspomnianymi dokumentami wymagały tak szerokiej konsultacji.
Wśród wariantów ornitologicznych znalazł się też taki dedykowany dubeltowi - Ochrona siedlisk lęgowych dubelta i kulika wielkiego z możliwością wdrażania wariantu zarówno w obszarach Natura 2000 jak i poza nimi. Zdecydowanie najbardziej przełomowym i korzystnym dla ochrony siedlisk dubelta jest nowa podstawa kwalifikowania działek do wariantów dedykowanym temu gatunkowi. Dotychczas ekspert musiał stwierdzić dubelta w terenie, co każdy kto szukał dubeltów wie, że nie jest to łatwym zadaniem. Gatunek ten nie dość, że jest bardzo skryty i trudno go stwierdzić za dnia, to w nocy przebywa na tokowiskach, a więc w miejscach oddalonych nieraz setki metrów a nawet ponad kilometr od miejsc żerowania, a więc siedlisk, które użytkuje za dnia. Skutkowało to tym, że warianty dedykowany dubeltowi był często nieproponowany rolnikom przez ekspertów przyrodniczych, gdyż zwyczajnie prawdopodobieństwo jego wykrycia było bardzo niewielkie. Dziś podstawą kwalifikacji do wariantu dedykowanemu dubeltowi jest warstwa krajowego zasięgu siedlisk gatunku oparta o wyniki monitoringu GIOŚ. Tym samym, rolnik składający wniosek będzie mógł sprawdzić na portalu eWniosekPlus czy jego działka znajduje się w zasięgu występowania siedlisk dubelta i podjęć zobowiązanie bez wykonywania dokumentacjo przyrodniczej. W takim wypadku ekspert przyrodniczy będzie wyłącznie doprecyzowywał wymogi użytkowania w taki sposób, ale najlepiej sprzyjały siedliskom dubelta. O tym jakie użytkowanie najbardziej sprzyja dubeltowi w zależności do typu siedliska przeczytacie w Krajowym Programie Ochrony Dubelta. Rozwiązanie to przyczyni się do zdecydowanie lepszego rozpowszechnienia wariantu dedykowanego dubeltowi. I choć nie wszystko co chcielibyśmy i proponowaliśmy udało się uwzględnić w nowej pięcioletniej perspektywie interwencji RŚK, wprowadzonych zostało wiele zapisów, zdecydowanie działających na korzyść ochrony dubelta i za którymi oczywiście mocy postulowaliśmy. Oprócz wspomnianej powyżej podstawy kwalifikowania wariantu dubeltowego, najbardziej korzystnymi zmianami w stosunku do poprzedniej perspektywy RŚK są głównie:

1. Nadrzędność zapisów PZO względem sposobów i reżimów użytkowania określonych w wariantach RŚK. Tym samym, jeżeli przyszłe PZO będzie określało mozaikę użytkowana w areale tokowisk dubelta (co planujemy opracować w ramach projektu), rolnik będzie mógł skorzystać z wariantu dedykowanemu dubeltowi, mimo że np. terminy koszenia będą inne niż te zapisane w rozporządzeniu RŚK. Zapisy takie będą sprzyjać powstania w areale tokowisk dubelta mozaiki użytkowania dopasowanej do potrzeb siedliskowych danego stanowiska.
2.  Możliwość kwalifikowania działek do wariantu dubeltowego poza obszarami Natura 2000.
3. Zwiększona obsada wypasanych zwierząt od 0,5 do 2 DJP/ha lub od 0,2 do 1 DJP/ha, w przypadku siedlisk o podłożu torfowym. Możliwość zwiększenia obsady ma to szczególne znaczenie w przypadku żyznych siedlisk na równinach zalewowych.
4. W pierwszym roku realizacji zobowiązania, w sytuacji odtwarzania zdegradowanych siedlisk (łąki nieużytkowane od wielu lat lub łąki z gatunkami niepożądanymi) dopuszczenie 3 pokosów w roku i obsady zwierząt do 3 DJP/ha. Dzięki zintensyfikowaniu użytkowania w pierwszym roku, nieużytkowane od wielu lat łąki, szczególnie te porośnięte szuwarem i gatunkami inwazyjnymi, stanowiące potencjalne siedliska dubelta, będą mogły być przekształcone w kierunku zbiorowisk łąkowych, preferowanych przez dubelty.
5. Wykoszenia niedojadów nie rzadziej niż raz na 2 lata. Coroczne koszenie niedojadów zmniejszała mozaikowość siedliska, preferowaną przez dubelta oraz inne gatunki ptaków siewkowych.
6. Dodatkowa płatność retencyjna wynosząca 280/ha w przypadku, gdy w danym roku została działa została zalana lub podtopiona, na poziomie przynajmniej 80% przez co najmniej przez 12 następujących po sobie dni w okresie od dnia 1 maja do dnia 30 września. Jak wykazał monitoring hydrologiczny prowadzony w naszym projekcie na 16 stanowiska dubelta w Polsce, wysokie nasycenie wodą jest kluczowe dla zachowania siedlisk dubelta w odpowiedniej kondycji co przekłada się na stabilność tokowisk pod względem liczby przebywających tam samców.

Można by jeszcze wymienić kilkanaście dobrych i subtelnych zmian, które wpłyną na korzyść siedlisk dubeltów ich pozytywny wpływ będzie miał charakter kumulatywny.
Dziękujemy wszystkim osobom, których zaangażowanie i wiedza doprowadziły do korzystnych zmian w nowej perspektywie programów rolno-środowiskowo-klimatycznych.
Rolników zachęcamy do podejmowania wariantów RŚK, ekspertów przyrodniczych zapraszamy do kontaktu z pracownikami projektu w celu doprecyzowania wymogów użytkowania sprzyjającego zachowanie siedlisk dubelta. W przypadku chęci konsultacji prosimy kontaktować się z:
Woj. Podlaskie i Mazowieckie: Michał Korniluk, michal.korniluk@natura-international.org.pl
Woj. Lubelskie: Tomasz Bajdak, tomasz.bajdak@lto.org.pl

​Odtworzone w projekcie łąki torfowe czekające na przylot dubeltów. W siedlisku widoczna mozaika użytkowania ze znaczną ilością odkrytej gleby, urozmaiconą strukturą roślinności i podtopionymi fragmentami. (fot. M. Korniluk)

​

---

​Mozaika ekstensywnie koszonych łąk na równinie zalewowej sprzyjająca zachowaniu siedlisk dubelta w odpowiedniej kondycji. (fot. M. Korniluk)

​Przykładowa działka w aplikacji eWniosekPlus w zasięgu występowania dubelta.